Kancalı Atkı Atma Sistemlerine Sahip Dokuma Tezgâhları

   

Kancalı atkı atım sistemleri kendi aralarında Esnek Kancalı ve Rijit Kancalı Atkı Atım Sistemleri olarak iki farklı gruba ayrılmaktadır.

Rijit kancalı atkı atım sistemleri: Rijit kancalı dokuma makinelerinin tek, çift, teleskopik olanlarından başka yüz yüze halı veya kadife dokuyan çift kancalı modelleri de vardır. Ayrıca çift kancalı tezgâhlar atkı ipliğinin ağızlık ortasındaki transfer şekline göre ilmek transfer sistemi (Gabler) ve uç transfer sistemi (Dewas sistemi) olmak üzere iki farklı yapıda tasarlanmaktadır. Kanca ile atkı kaydeden bir yapı esas olarak çok renkli çalışma sahasında kullanılmaktadır. Bu çalışmada en fazla üzerinde durulacak tezgâh türüdür. Piyasada birçok model olmakla birlikte en fazla kullanılan model DORNIER firmasının tezgâhlarıdır (Şekil – 2. 3). Bunun en önemli nedenlerden bir tanesi pozitif transfer sisteminin ilk kullanan ve geliştiren firmalarından birisidir. Burada sistemi geliştirmiş ve piyasa ihtiyaçlarına gerekli cevap verilmiştir.

Sağlam ve randımanlı tezgâhlardır. Çerçeve adedi yüksek ve zor örgülü kumaşlarda tercih edilen tezgâhlardır. Yapısı gereği işletme içerisinde fazla yer tutmaktadır. Aynı şekilde atkı atma sistemi, atkı seçici ve atkı kesim makaslarının ve kenar örme sistemlerinden dolayı en fazla atkı telefinin oluştuğu tezgâh gruplarından bir tanesidir. Atkı kaçığı, boncuk, kopuş vs hatalarının olmaması için atkı ayarı kumaş eninden fazla yapılmakta diğer sistemlere göre biraz daha fazla atkı telefinin oluşmasına neden olmaktadır.

Esnek kancalı atkı atma sistemleri: Şişler üzerine monte edilmiş tutucu başlar vasıtasıyla atkı kaydının yapıldığı sistemlerdir. Bu tezgâhlar tek bir kancanın (rapier) tüm çözgü genişliğini geçerek, atkı kaydının yaptığı bir sistem şeklinde dizayn edildiği gibi; iki kancanın tezgâhın iki ayrı tarafından ağızlığa girerek ortada atkı ipliğinin birinden diğerine aktarıldığı bir sistem şeklinde de düzenlenmiş olabilirler.

Kancalı tezgâhlar esas olarak sert kancalı ve esnek kancalı ( 8 bantlı) olarak 2 alt sınıfa ayrılmaktadır. Esnek kancalı tezgâhlar genellikle çift kancalı olmakla birlikte, tek esnek kancalı modellere de rastlanmaktadır. Esnek kancalı tezgâhlarda rijit kancalı tezgâhlara göre en belirgin avantajları işletme içerisinde daha az yer kaplamalarıdır. Ayrıca sistemleri gereği ve makinenin yapısından kaynaklanan özelliklerinden dolayı biraz daha az atkı telefi olmaktadır. Burada atkı motorları ve atkı seçicilerin dizilimi önemli rol oynamaktadır. Tez çalışmaları içerisinde üzerinde yoğunlaşılacak iki tezgâh grubundan birisi de esnek kancalı tezgâhlardır.

Su jetli atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgâhları

Atkı atma yönteminin haricinde su jetli dokuma makineleri görünüş bakımından klasik tezgâhların yapısından pek farklı değildir. Bunlarda atkı, çapraz bobinden sağılıp, atkı frenlerinden geçtikten sonra, gerekli atkı uzunluğu ayarlanıp su jeti atkı atma düzesine verilmektedir. Su jetli tezgâhlarda, kapanan valfli meme veya açık meme kullanılabilmektedir. Hiçbir hareketli parçası bulunmayan açık meme, basit olmasına karşılık kapanan valfli memeye göre su tüketiminin fazlalığı, atkı ve çözgü ipliklerinin ıslanması nedeniyle mahzurlu sayılabilir.

Hava jetli atkı atma sistemlerine sahip dokuma tezgâhları

Hava jetli atkı atma sistemi günümüzdeki en hızlı sistemlerdir. Bu sistemde atkı taşıyıcı bir eleman bulunmadığından gerek hız gerekse üretim acısından diğer sistemlere göre avantajlıdır. Ancak hava akımıyla taşınan ipliğin hız farkından dolayı iplik bükümünün açılma riski fazladır. Hava jetli ile atkı atmada önce atkı bir bobinden sağılarak gerilim düzenleyiciden geçirilir. Daha sonra atkı ölçme cihazı bir atkılık ipliği ölçerek atıma hazır hale getirir. Atkı ipliği ana jet içerisinden püskürtülerek atkı atımı gerçekleşir. Geniş enli tezgâhlarda ana jet dışında tarak önlerine yerleşmiş yardımcı jetler de kullanılır. Hava jetli tezgâhın bir özelliği de tarak yapısının kanal formunda oyuk bir şekilde olmasıdır. Bunun nedeni püskürtülen havanın dağılmadan en uzak noktaya kadar gönderilebilmesidir. Çok yüksek devirli tezgâhlar oldukları ve atkı taşınması hava ile yapıldığı için atkı kontrolünün en zor yapıldığı tezgâh cinslerinden bir tanesidir. Kontrolün zor olduğu durumlar atkı kopuşu dolayısı ile tezgâh duruşu ve atkı kaynaklı hataların oluşmasına zemin hazırlayan durumdur. Bu hataların önüne geçmek için atkı telefinin daha uzun olmasına izin verilmektedir. Bu tezgâhlar, atkı telefi bakımından geliştirilmeye açık tezgâhlardır. Ayrıca atkı transferi kontrolü zor olduğu için mukavemeti yüksek atkıların ve örgüsü basit kumaşların dokunduğu tezgâhlardır.

Kumaş Üretimi Sırasında Oluşan Telefler

Kumaş üretimi uzun soluklu ve birbiri ardına organize onlarca prosesten oluşmaktadır. Her bir proses sonuçlandığında bir sonraki prosese geçerken ve geçmeden önce kontrol işlemleri yapılmakta ve bunun verimli çalışması için kontrol mekanizmaları ve ekipmanları kullanılmaktadır. Hatalı ürün genelde zor durumda kalmadıkça bir sonraki prosese gönderilmez. Gereksiz işlem ve maliyetten kaçınmak için ayıklanır ve proseste ilerlemesi önlenir. Bunun sonucunda da her bir proses sonrası az veya çok telef oluşma potansiyeli vardır. Entegre bir yünlü kumaş işletmesinde aşağıdaki bölümlerde telefler oluşabilmektedir.

• a- Balya Açma Sırasında Oluşan Telefler
• b- Harman Hallaç ve Hazırlık Sürecinde Oluşan Telefler
• c- Cer ve Fitil Oluşumunda Oluşan Telefler
• d- İplik (Ring) Eğirmede ve Bobinlemede Oluşan Telefler
• e- Çözgü Aktarmada ve Çözgü Çözme Sırasında Oluşan Telefler
• f- Atkı Atımı Sırasında Oluşan Telefler
• g- Çözgü Sonundan Kalan ve Dokunamayan Telefler
• h- Atkı Bobinlerinden Arta Kalan Dokunamayan Telefler
• i- Hatalardan Dolayı Dokumada Oluşan Telefler
• j- Terbiye ve Bitim İşlemlerinde Oluşan Kumaş Telefleri

Yukarıdaki telefler tüm dokuma işletmelerinde görülebilir. Bu tez çalışmasında atkı telefi ayrıntılı bir şekilde incelenmiştir. Atkı atım mekanizması, iplik yapısı ve personel kaynaklı standardizasyonlar üzerinde yoğunlaşıp hedefler doğrultusunda çalışmalar yapılmıştır.

Atkı Telefi Nedir?

Dokuma işleminin gerçekleşmesi için çözgü ipliklerine 90° açı ile atılan atkı ipliklerinin mekanizma gereği uzun kalan ve kesilen kısımlarıdır. Burada dokuma işleminin sağlıklı (hatasız) bir şekilde gerçekleşmesi için uzun kalıp artan kısımların kesilip atılması gerekmektedir. Kumaş eninden uzun olup kesilen bu artık kısımlara atkı telefi denilmektedir.

Atkı telefi nasıl oluşur?

Dokuma işleminde atkı firesi sorunu, özellikle mekikli dokuma makinelerine alternatif olarak geliştirilen mekiksiz dokuma makinelerinin kullanımıyla ortaya çıkmıştır.