Keten Lifinin Havuzlanması İşlemi

Havuzlama işleminin amacı, selüloz liflerini, onları çevreleyen dokulardan ayrılarak, serbest kalmasını sağlamaktır. Bu ya mikroorganizmalar bitki gövdesinin içine nüfuz ederek ya da enzimatik işlemler ile, lif yığınlarını birbirine bağlayan pektinazı, suda çözüle￾bilen basit bileşiklere dönüştürerek yapılır.

Havuzlama çiğde, durgun su￾da, akarsuda, sıcak suda, kimyasal olarak ya da enzimatik olarak yapılabilmektedir. Anaerobik bakterilerle fermantasyon esasına dayanan suda havuzlama, yüksek lif kalitesi vermesine karşın, kabul edilemez çevresel atıklara sebep olduğu için, batılı ülkelerde yıllarca önce vazgeçilmiştir.

(a) lif gövdesinin enine kesiti (b)keten gövdesinin havuzlamanın aşamalarında enine kesiti A. Epiderm B. Parankima hücreleri C. Gövde lifleri D. Kambiyum hücreleri E. Kıymık (shive)

Çiğde havuzlama, aerobik mantarlar ile açık alanda bekleterek yapılmaktadır. Bu yöntem batılı ülkelerde tercih edilmekte ve birçok keten lifi bu şekilde üretilmektedir. Ancak çiğde havuzlamanın; havuzlama için uygun nemi ve sıcaklığı olan belli coğrafik bölgelere bağımlılık suda havuzlamaya göre daha kaba ve düşük kaliteli liflerin eldesi lif özelliklerindeki tutarlılığın azalması tarım alanlarını haftalarca meşgul etmek gibi dezavantajlarından dolayı havuzlama halen keten lifinin üretimi için büyük bir problemdir. 1980’ li yıllarda Avrupa’da, çiğde havuzlamanın yerini almak üzere enzimatik havuzlamanın geliştirilmesi için çeşitli araştırmalar yapılmaya başlanmıştır.

Bu araştırmalar sonucunda Nova Nordisk(Danimarka) tarafından ticari enzim karışımı Flaxzyme ve çeşitli enzimler üretilmiştir. Sharma 1987’de çiğde havuzlanmış liflerdeki selülozik olmayan kısımları gidermek için enzim karışımı kullanmıştır.

Şekil 2. Havuzlanmamış ketenin taramalı elektron mikroskobu ile alınan görüntüsü B. lif demetleri E. Epiderm C. Kütikül Bar = 50 µm.

Van Sumere ve Sharma 1991’de Flaxzyme kullanarak yapılan havuzlamadan elde edilen liflerin incelik, sağlamlık, renk ve mumluluk gibi özelliklerinin, suda en iyi şekilde havuzlanmış keten liflerininkiyle karşılaştırılabilecek niteliklerde olduğunu belirlemiştir. Tüm gelişmelere rağmen Avrupa’da hala en çok çiğde havuzlama kullanılmaktadır. Enzimatik havuzlama işle￾minin ticari olarak gelişmesini engelleyen en önemli nedenlerden birisi fiyattır. 

Birleşik Devletlerde ise, Tarım Bakanlığı’nın, Tarım Araştırma Servisi Amerika’nın tekstil ve kompozitlerde kullanımı amacıyla keten lifi endüstrisini yeniden geliştirmek üzere çalışmalar yapmış ve enzimatik havuzlama prosesi geliştirmiştir.