İplik Bükümü ve Büküm Katsayısı Nasıl Hesaplanır?

Bu yazıda genel olarak üretim hesaplamalarında kullanılan, iplik bükümü nün hesaplanması için gerekli matematiksel tanımlamalar ve hesaplamalar verilmiştir, 2. tabloda da anlaşılacağı gibi farklı birimlerde verilen büküm katsayıları arasında geçişi kendimiz hesaplaya bileceğimiz gibi tablodan da faydalanabiliriz.

Tablo 1

Tablo 2

Büküm katsayısı neye göre belirlenir ?

İplik büküm bükümü ve büküm katsayısı (faktörü) Ring iplikçiliğinin tersine, rotor eğirme esnasında bükümü içeriden dışarıya doğru gerçekleşir. Dönmekte olan fırça benzeri acık iplik uç merkezdeki lifleri yakalar ve dönmeye devam etmesi sebebiyle lifleri kendi evresine alır. Liflerin bükümden kaçamadığı ipliğin için kısmında lifler daha sıkı yerleşir. Diğer yandan kompaktlık dışarıya doğru artarak azalır çünkü burada lifler kısmen bükümden kaçabilmektedir. Lif özelliklerine (mukavemet, uzama, uzunluk, sürtünme, vb.) ilave olarak iplik mukavemeti temel olarak ipliğin ne sıklıkta kendi ekseni etrafında döndürüldüğüne bağlıdır. Bu işlemde bükülmekte olan liflerin eğim acısı nemli derece mukavemet değerini etkiler (bkz Şekil 90). Bu kendisinden iki kat daha kalın iplikle aynı eğim acısını ve dolayısıyla aynı seviyede mukavemet sağlayabilmek için daha ince ipliğe iki katı bükümuygulanması anlamına gelir. Dolayısıyla, eğer bu sadece iplik numarasıyla alakalı ise, büküm miktarı mukavemet derecesinin bir göstergesidir. Ancak iplik numarasından bağımsız olarak büküm katsayısıa/m ya da a/e bir iplikteki büküm derecesini ifade etmek için kullanılabilmektedir. Büküm katsayısı arttıkca büküm derecesi ve iplik mukavemeti artar.

1 – Ancak belirli bir iplikte maksimum mukavemet için gerekli büküm katsayısı a/m ve ya a/e eğrilecek olan hammaddeye göre değişir. Lif tipine ve anahtar fiziksel özelliklerine bağlı

olarak belirli bir durumda belirli bir mukavemet değerine ulaşmak için ortalama bir büküm katsayısı yeterli olurken diğer bir durumda daha yüksek bir büküm katsayısının seçilmesi gerekebilmektedir. Bu, karışım iplikleri (lif mukavemeti 30– 40 cN/tex karışımı) ve viskoz, poliester ve ya poliakrilik iplikleri(lif mukavemeti 40 – 60 cN/tex) kıyasla pamuk iplikleri (lif mukavemeti 20 – 30 cN/tex) için daha yüksek büküm katsayılarının seçilmesi anlamına gelmektedir.


NOT: iplikleri aşırı bükmek mukavemeti düşürür. Dahası atkı ve çözgü iplikleri için büküm katsayısı örme ipliklerine kıyasla daha yüksek olur çünkü örme iplikleri için iplik hacimliliği, tüylülüğü ve yumuşak tutum mukavemete kıyasla daha önceliklidir, ancak dokuma ve dokuma hazırlık işlemleri için ipliklerde yüksek mukavemet aranır Yüksek büküm katsayılarının kullanım nedenleri:

• iplik mukavemetini ve uzamasına arttırmak;
• düşük tüylülüğe sahip dümdüz iplikler üretmek;
• eğirme stabilitesini artırmak;
• temiz kumaş görüntüsü elde etmek; ve
• ipliklerin kayma direncini arttırmak içindir. Yeterli iplik mukavemetinin sağlandığı düşük büküm katsayısının kullanım nedenleri:

• kumaşta yumuşak tuşe elde etmek;
• hacimli ve tüylü iplikler elde etmek için;
• ipliğin serbest konumda kendi üstüne katlanması eğilimini düşürmek ve
• rotor hızını değiştirmeden üretim miktarını arttırmak

Değişik hammadelerden yapılmış iplikler için büküm katsayıları farklı olduğu gibi dokuma ve örme iplikleri için büküm katsayıları da doğal olarak farklıdır (bkz pratikte uygulanmakta olan büküm katsayıları, dokuma iplikleri Şekil 91’de ve örme iplikleri Şekil 92’de).