Tekstilde Kazan Suyu, İşletme Suyu ve Sularda Sertlik

Su, tekstil terbiye işlemlerinin temel sıvı maddesidir ve tekstil terbiye işletmelerinde büyük öneme sahiptir. Terbiye işletmelerinde en fazla su yıkama, durulama işlemlerinde tüketilmektedir. +4°C’de normal şartlarda yoğunluğu 1 gr/cm3’tür, 100°C’nin üzerinde kaynayarak buhar haline geçer.

Tekstil terbiyesinde kullanılacak suyun, bazı özelliklere sahip olması gerekir. Normalde su, doğada hiçbir zaman bu istenilen özelliklerde bulunmaz, ancak bazı işlemler neticesinde bu özelliklere sahip olur. Doğada en temiz su yağmur ve kar suyudur. Bu sular da havada bulunan bazı maddeleri (CO2, NO2, SO2 gibi gazları) bünyelerine almaktadırlar. Suyun istenilen özelliklerde olması için, sertlik değerinin istenilen standartlarda olması gerekir.

İşletme Suyu Standartları

Sertlik: Sert su, içerisinde istenmeyen metal tuzlarını içeren sulardır. Su sertliği, terbiye işlemlerinin sonuçlarına büyük oranda etki eder. Su sertliğinin fazla olması, tutumun bozulmasına, boyama sonrası bulanık bir görünümün oluşmasına ve sürtme haslıklarının düşmesine neden olur.
Sularda sertlik, geçici ve kalıcı olmak üzere iki türlüdür.

Geçici Sertlik: Sularda bulunan magnezyum ve kalsiyum metallerinin bikarbonat tuzlarından meydana gelen sertlikdir. Kaynatma ile büyük ölçüde giderilmektedir.

Kalıcı Sertlik: Sularda bulunan magnezyum ve kalsiyum metallerinin nitrat, sülfat ve klorür tuzları ile oluşturduğu sertlikdir. Kaynatna ile giderilemez. Bu şekilde oluşan bileşikler, yıkama esnasında sabun ile reaksiyona girerek kalsiyum ve magnezyum sabunu olarak mamülün üzerine çökerler. Bu da, mamül için istenilmeyen bir durumdur ve sabunun boşa harcanmasına, mamülün grileşmesine ve tutumun sertleşmesine yol açar.

İşletmelerde kullanılacak suyun, yumuşak su olması istenir. Yumuşak su, hem geçici hem de kalıcı sertliklerden arındırılmış sudur. Türk su sertlik değerlerinin belirlenmesinde, Fransız su sertlik değerlendirmesi esas alınmıştır. Yani; 1 Türk su sertlik değeri = 1°FS değeridir.
Buna göre; 1 litre suyun içinde çözünmüş olarak bulunan toprak alkali metal tuzları 10 mg CaCO3’a karşılık geliyorsa o suyun sertliği 1 Türk su sertliğidir. Yumuşak suyun sertlik derecesinin 7.12-14.2 °FS sertlik değerlerinde olması istenir. Bu değerler de 4-8°AS yani, Alman sertlik değerlendirmesiyle eşdeğerdir. Bu değerin üstündeki değerlerde su, sert su olarak bilinir. Suyun yumuşatılması; sert suda bulunan, kalsiyum ve magnezyum tuzlarının uzaklaştırılması işlemidir. Bu işlem; kalsiyum ve magnezyum tuzlarını etkisiz hale getiren veya çökerten kimyasal reaksiyonlarla veya sertlik giderici maddeler kullanılarak yapılır. Tekstil fabrikalarında kullanılan su, kazan suyu ve işletme suyu olmak üzere iki türlüdür.

KAZAN SUYU

Tekstil fabrikalarında enerji kaynağı olarak ve ısıtmada kullanılarak buharın elde edilmesi için gerekli olan sudur. Kazan dairesinde ve özellikle yüksek basınç kazanlarında kullanılacak suyun bazı özelliklere sahip olması gerekir.

• Sert sular, kazan taşı oluşumuna ve sonuçta ısı kaybına ve patlamamalara neden olur. Bu nedenle, suya sertlik veren kalsiyum ve magnezyum iyonlarının giderilmesi gerekir.
• Korozyonun (paslanma) gerçekleşmemesi için pH değeri istenilen değerlerde olmalıdır.
• Suda bulunan oksijen ve karbondioksit gazları korozyonu arttırıcı etki gösterir. Bu nedenle, bu gazların uzaklaştırılması gerekir.
• Kazan sularında, kazan taşını önleyebilmek için fosfat ilave edilir. Fosfat ilave edildiğinde, kazan için doğal çamur haline gelen kazan taşı, ısıtma yüzeylerine yapışıp pişmez.
• Sularda bulunan organik maddelerin çürümesinden oluşan asitler kazan sularında sorun yaratır. Bu asitler kazan sularında köpürmeye ve korozyona neden olur.

İŞLETME SUYU

Tekstil terbiye işletmelerinde yıkama, boyama, apre gibi işlemlerde kullanılan sudur. İşletme suyunun sahip olması gereken bazı özellikleri aşağıdaki gibidir.

• Su sertlik değerinin en fazla 4°AS Alman sertlik değerinde olması gerekir.
• Sert sularda bulunan sertlik oluşturucu maddeler; mamül üzerine çökerek tutumu bozar, boyamanın düzgünsüzlüğüne sebebiyet verir, sürtünme haslıklarını düşürür ve yıkama işlemlerinde sabunu sert sabun haline dönüştürerek yıkama etkisinin kaybolmasına sebebiyet verirler. Ayrıca, bobin boyamada iplik üzerine çökerek sirkülasyon deliklerini tıkarlar. Su sertliğinin 1°AS artması 100 lt suda, 240 gr sabununu boşa gitmesi demektir.
• İşletme suyunda demir ve mangan iyonları bulunmamalıdır. Bunlar, kasar ve boyama gibi bazı işlemlerde katalitik etki göstererek liflerin zarar görmesine neden olurlar. Lekelenmeye yol açarlar.
• İşletme suyu; pH değeri nötr veya 7-7.5 arasında, su sertlik değeri 0-4°AS Alman sertlik değerleri arasında olmalıdır.