Fantazi İplik Nedir, Çeşitleri Nelerdir?
Fantazi İplik Nedir
Tekstil endüstrisinin geneline bakıldığında Fantazi iplik kesimi iplik, dokuma, boya-apre ile kıyaslandığında nispeten daha küçük çaplı görünmektedir. Bir dönemde Fantazi iplik terimi, ipliğin Fantazi katlama makinesinde üretildiğini belirtmek için söylenirdi.
Fantazi iplik ticaretinde kullanılan teknoloji hala standartlaşmadığından karışıklık sadece farklı Fantazi iplik çeşitlerinin tanımında değil, aynı zamanda Fantazi iplik teriminde de meydana gelmektedir. Bir tanıma göre ipliğin şeklinde, renginde, parlaklığında, hammadde kalitesinde v.b. karakteristik özellikler gösteren, en az kumaş bitim işlemi ile belirle bir kumaş estetiğini sağlayan ipliklerdir. Başka bir tanımda normal düz ipliğin iç yapısında, lif kompozisyonunda ve renginde sapma olarak nitelendirilir. Ama aslında şu tanım kullanılacaktır;
Fantazi iplik, tesadüfi ve periyodik olarak dağılan, düzensiz her türlü formda bünyesinde bulunduran ipliktir.
Bu gayri muntazamlıklar , iplik kalınlığını , materyal tipini ve benzer özellikleri değiştirerek veya bunların kombinasyonu ile oluşturulmaktadır.
Fantazi İpliğim Tarihçesi
Fantazi iplik yapımının tarihi 19. yüzyılın sonlarına kadar gider Fantazi iplik makinelerinin öncüleri C.Hamel , Whitin ve Collins şirketleridir. 1885’te Alman Carl Hamel piyasaya ham kontrollü Fantazi bükücüleri sürdü. Bu makinede, kam vasıtasıyla kol ve düğüm düzeyini ilişkilendirerek hav tahtasının yukarı ve aşağı hareket etmesiyle, materyalin az/çok kısımları temel ipliğe eklendi ve küçük düğüm ve tırtıl efektleri oluşturuldu. Ancak bir Fantazi ipliği oluşturmak çok uzun zaman alırdı. Kumaştaki desenleşmeyi engellemek amacıyla, eksantrik milleri üzerine vidalanmış kam zincirleri kullanıldı. İkinci Dünya savaşından sonra, basit elektromekanik kontrollü silindir kumandalı makineler yapıldı.Fantazi İplik Çeşitleri
1-Muline iplik
En basit fantezi iplik çeşididir. İki veya daha fazla renkte iplik, eğirme bükümüne ters yönde bükülmektedir. Muline iplik yapısı, aynı numara ve bükümde fakat farklı renklerde iki ipliğin dengeli bir form oluşturmasıyla meydana gelmektedir. Basit bir biçimde katlamalı iplik seklinde görülmektedirler. Yüksek değerdeki pamuklu veya viskon filamentinden oluşmaktadır. Aynı veya farklı elyaflar kullanılarak iplik elde edilebilmektedir. Bu ipliklerden elde edilen kumaşlar genellikle sert tuşeli olup dış giyimde kullanılmaktadır. Bu iplikler özellikle erkek giyiminde çizgisel efektler yaratmak ve ince, düzensiz örme kumaşlar üretmek için kullanılmaktadır. Bazı durumlarda örme kumaşlar için çeşitli, ancak az olan efekt, aynı anda beslenen iki iplik tarafından kazandırılmaktadır, bu durum çift katlı prosesin eleminasyonu olup maliyetleri azaltıcı bir durumdur.
2-Bukle İplik
Yüzeyinde bukleli çıkıntılar oluşturmak için efekt ipliğinin ana iplik etrafına sarılmasıyla oluşan bir ipliktir. Efekt eldesi, ipliğin fazla beslenmesiyle sağlanmaktadır. Bukle iplikler yarı dairesel luplardan meydana gelmektedir. Silindirler arasındaki yüzeysel hız farkı nedeni ile verilen büküm, efekt ipliği sarmaya yetmemekte ve bukleler meydana gelmektedir.
Bukle iplik üretiminde ring ve oyuk iğli eğirme sistemleriyle bu ikisinin birleşimi olan kombine eğirme sistemleri kullanılmaktadır. Kombine eğirme sistemlerinde sarılan ipliklere oyuk iğin alt tarafında bulunan ring eğirme sistemi tarafından gerçek büküm değeri verilmektedir. İpliklerde iki çeşit büküm bulunmaktadır. Bunlardan birisi zemin ve efekt ipliklerinin kendi kendilerine sarıldığı büküm, diğeri birbirine bağlanan ipliklerin zemin ve efekt iplikleri etrafına sarıldığı bükümdür. Bir bukle iplik türü olan basit bukle iplik, yünlü görünümlü kumaş yaratmak için özellikle sonbahar ve kışlık örme üretimlerinde yaygın olarak kullanılmaktadır. Bu iplikler, efekt oluşturmak için planlanan farklı renk dilimleri vasıtasıyla renk harmanı yaratılmasını mümkün kılmıştır. Bu efekt örme bukle ipliklerde kendini göstermektedir.
3-Lup İplik
Lup iplik, basitçe bir ana iplik ve birde efekt ipliğinden meydana gelmektedir. Efekt ipliğe, çıkış silindirinin önünden beslendiğinden ön iplik adı da verilmektedir. Efekt ipliği çekim sisteminden geçmemektedir. Lup ipliği oluşum itibari ile bukle ipliğe benzemektedir. Fakat efekt ipliğinin ince ve bükümlü oluşu ile birlikte daha yüksek fazla besleme oranlarına çıkılması iplik yüzeyindeki çıkıntıların daha dairesel olmasına neden olmaktadır.
3-Kıvrım İpliği
Ana iplikten çıkan kıvrımları bünyesinde bulunduran bir ipliktir. Elde edilişi lup ipliği ile aynıdır. Fakat esnek efekt ipliği kullanımı yerine yüksek bükümlü bir iplik kullanılmaktadır. Böylece, ön silindirde gerilim serbest kalınca lupların yerine kıvrımlar oluşur. Kıvrım ipliğinin sıklık ve boyutu, besleme ve eğirme gerilimi efekt ipliklerindeki büküm kademesinin kontrolü sayesinde sağlanmaktadır. Kıvrım ipliği kumaşlarda kullanıldığında seyrek ve kıllı kürk efekti seklinde ortaya çıkar. Kıvrım iplikleri, lup ve bukle iplikleri gibi tüm kumaşlarda kullanılır. Kalın numaralarla birlikte mukavemeti yüksek tektüre örmeler üretebilmekle birlikte ince numaralarla ise örme kumaşlar için zor bulunan renk çeşitliliği üretilebilmektedir.
4-Nopeli iplik
Nopeli iplik bir veya daha fazla iplik bileşenine sahip belirgin grup içermektedir. İplik uzunluğu boyunca düzenli veya düzensiz aralıklarla dizilmiştir. İki çift silindire sahip cihazlar kullanılarak üretilmektedirler. Nopeli iplik bariyer sisteminin altında temel ipliğe katılmakta ve büküm işlemiyle bir araya gelmektedir. Bariyerin dikey hareketi, ipliğin, uzunluğu boyunca yayılmasına sebep olmaktadır. Nopeli iplik düğüm ipliği efekti gösterir ancak düğüm ipliği gibi lif yığınından değil de dolanmış iplikten üretilmektedir.
5- Düğüm İpliği
Uzunluğu boyunca düzenli veya düzensiz aralıklarla bir ya da daha fazla iplik materyalinin oluşturduğu düğümlerden oluşan ipliktir. İplik genellikle bağımsız çalışan iki çift silindirin kullanılması ile elde edilmektedir. Ana iplik aralıklı, efekt materyal ise devamlı olarak sevk edilmektedir. Besleme silindirinin ani duruşları efekt materyalin yığılmasına ve düğümlerin oluşmasına neden olmaktadır. Ağır düğüm efekti kumaş yüzeyinde güçlü varyasyonlar üretmekte olup tüm örme kumaşlarda kullanılabilmektedir. İplikteki kalın yer, ince yer tarafından hızla takip edilir, bu durum iplikte zayıf noktaları oluşturur, bunu önlemek için ise besleme hızları dengeli bir şekilde ayarlanmaktadır.
6- Sanet İplik
Sanet iplik çeşidi olan kurdele tipindeki iplik, örme yoluyla üretilmekte ve örüldükten sonra yapılan ütü ile birlikte katlı şerit efekti sağlamaktadır. Örülen bu şerit iplikler örme giyiminde kaliteli efektler yaratmak için kullanılır. Sanet iplikler örme giyiminde çok geniş bir alanda kullanılmaktadır. Sanet ipliğin temel parametresi: ilmek yoğunluğu, beslenen ipliğin numarası, cinsi ve çalışılan örme iğnelerin numarasıdır. Eğirilmiş ya da filament ipliklerle, 6-20 iğne kullanılan küçük çaplı yuvarlak örme makinesinde üretilmektedir. Sanet iplik görünümü, besleme ipliğinin kalitesinden etkilenmektedir. Parlaklığın artması ve dolgun kalınlık eldesiyle birlikte besleme ipliklerinin sanet iplik görünümünü geliştirdiği görülmektedir. Kadın dış giyim, spor giyim, el örme iplikleri ve ev tekstilinde, polyester ve pamuk sanet iplikleri kullanılmaktadır.
7- Gimp İplik
Bükümlü öz ipliğin atkı etrafındaki efekt ipliğiyle birleşmesinden oluşmakta, bu yüzden yüzey üzerinde dalgalıymış gibi görünmektedir. Bükümün çıkarılması, tamamlanan ipliğin asıl uzunluğundan daha uzun olan efekt ipliğinin oluşturulmasından bu yana dalgalı bir görünüm yaratmıştır. Bu iplikler numara ve parlaklıkta farklı materyaller göstermektedir. Gimp iplikler, Muline iplikleri gibi ortalama çift katlı çerçeve üzerinde veya ring eğirme sisteminde üretilebilmektedirler. Gimp ipliklerde bağlayıcıya ihtiyaç duyulmakta ve bu yüzden ring eğirme sistemi üzerinde iki aşamada üretilmektedirler. Yazlık örme kumaşlarda kaliteli tekstüre iplikleri meydana getirirler.
8- Şenil(Chanel) İplik
Fantezi iplik grubu içerisinde yer alan ve özel bir öneme sahip olan bir iplik türü de şenil ipliğidir. Şenil kelimesi Fransızca olup kelime anlamı “tırtıl” veya “tüylü tırtıl” dır. Şenil iplik yumuşak, tüylü ve sıra dışı bir yüzeye sahiptir. Şenil iplikleri, liflerin iki eksensel iplik etrafında helisel düzenlendiği kesik havlı bir yapıdadır. Bu helisel yapı sebebiyle iplik yüzeyinde çok hoş bir dalgalı görüntü ile kumaş yüzeyi üzerinde de parlaklık oluşmaktadır. Hav ipliğinin zemin ipliğinden ayrılmasını önlemek için kilit ve hav iplikleri arasında mekanik friksiyon kuvvetleri meydana gelmektedir. Şenil iplik üretiminde iki tip iplik kullanılmaktadır: Hav (efekt) ipliği ve kilit (temel, öz, çekirdek) iplik. Bu ipliğin oluşumunu sağlayan efekt, kilit iplik adı verilen 2 adet yüksek bükümlü, ince ve mukavim ipliğin beraberce katlanması. Ve kesikli liflerden eğrilmiş veya flaman yumuşak bükümlü bir ipliğin kesilmesi ile oluşturulan havların, oluşan temel ipliğin uzunluğu boyunca verilen bir büküm ile sabitlenmesi (sıkıştırılması) esasına dayanmaktadır.
9- Makarna İplik
Makarna ipliğin literatürdeki tanımı, temel iplik üzerine fitil beslenerek oluşturulmuş dalgalı görünüme sahip iplik seklindedir. Makarna iplik üretiminde 3 tip iplik kullanılmaktadır:Efekt materyali, esas (temel, direkt, ana) iplik ve bağlama ipliği
Efekt materyali; makarna iplikteki efekt kısmını oluşturduğundan en önemli bileşendir. Makarna ipliğe estetik değer kazandırır. Efekt materyali, sağlam bir yapıya sahip değillerdir. Makarna ipliklerden kumaş üretildiğinde efekt materyali kumaş yüzeyinde kalır ve kumaşa değişik görünüm kazandırır. Lif tipine ve uzunluğuna bağlı olarak 250-2000 tex arası fitil efekt materyali olarak kullanılmaktadır.
10- Frize İplik
Yapı olarak bukle ipliğine benzeyen frize iplik bukle ipliğine göre daha dar ve ince buklelere sahiptir. Bu nedenle, düz ve kapalı bir karakter gösterir. Efekt ipliğinin esas ipliğe nazaran bir miktar fazla beslenmesiyle oluşturulan fantezi ipliklerdir. Besleme hızları ve miktarları arasındaki fark artarsa dalgalar büyür ve bukleli (ilmekli) yapı oluşur. Eğer efekt ipliğinin beslenmesi periyodik olarak değiştirilirse bu durumda flame iplikler elde edilir. İpliklerin renklerine, kalınlıklarına ve besleme hızlarına göre değişik varyasyonlar elde edilir. Fazla besleme oranı 1.1-1.3 arasındadır.
11- Şantuklu fantezi iplikler
Türkçe’de şantuk olarak kullanılan sözcüğün Çince’de, genellikle ağır gramajlı ve yüzeyinde düzensiz yükseltiler bulunan kumaşlara verilen ad olan “shantung”sözcüğünden geldiği anlaşılmaktadır.
İngilizce’de pamuk ipliğinde kalın yer anlamına gelen “slub” ve Almanca’da “flamme” sözcüğü Türkçe’de kullanılagelen “şantuk” anlamında kullanılmaktadır. Türkçe’de ise iplikte kalın yer anlamında “balık” sözcüğü kullanılmaktadır.
Hiç yorum yok