Yün Elyafı Uzunluk Ölçümü

Yün Elyafında Uzunluk Ölçümü

Tek lif uzunluk ölçme metodu

Tek lif uzunluk ölçüm metodunda, yarı otomatik aletler yardımıyla hem çalışanın yorulması önlenir hem de zamandan tasarruf edilir. Yün lifi uzunluğunu tespit etmek biraz zordur. Çünkü yün lifi doğal olarak kıvrımlıdır ve düzeltmek için biraz gayret sarf etmek gerekir. Bu yöntemle liflerin tek tek uzunlukları ölçülür. Yün elyafının uzunluk ölçümünde kullanılan yöntemler:
Pens yöntemi ile uzunluk ölçümü: Bu metotta, uzunluk tayini için 2 pens, 1 cetvel, 1 siyah kadife levha gereklidir. Numuneden alınan liflerin ucu 2 pens kıvrımları giderilinceye kadar çekilir ve doğrudan cetvel üzerinde uzunluğu ölçülür. Ölçülen uzunlukların ortalaması alınarak bir değer elde edilir.
Az aparat gerektiren bir yöntem olmasına rağmen çalışan kişinin fazla zamanını alan bir yöntemdir.
Cam ve kadife kaplı levhada uzunluk ölçümü: Bu yöntem doğal olarak çok kıvrım içeren elyaflar dışındaki bütün kesikli elyaflar için uygulanabilir.
Bir cam levha üzerine az miktarda beyaz vazelin parafinli ya da gliserinli su sürülür. Bir tek lif ölçekli levha üzerine düz olarak yerleştirilir ve ölçümü yapılır. Bu işlem deneyin uygulanacağı her lif için tekrarlanır. Ölçülen uzunlukların ortalaması alınarak bir değer elde edilir.
Tek lif uzunluk ölçümü metodu uzun lif olmaları sebebiyle daha çok yün ve benzeri elyaflarda kullanılır.
Wira cihazı ile uzunluk ölçümü: Wira uzunluk ölçme cihazı yün ve kıl kökenli lif uzunluklarının ölçümü için uygundur. Kontrollü basınç altında yarı otomatik olarak ölçümü yapılır. Çok sayıda tek elyafın ölçümü seri şekilde yapılabilir. Wira uzunluk ölçme cihazı, sonsuz bir vida ve dedektör oluşmuştur.

Resim 2.2: Wira uzunluk ölçme cihazı

Uzunluğu tespit edilecek lif partisi siyah bir zemin üzerine yerleştirilir. Liflerin dip kısımları dışarıda kalacak şekilde üzeri cam bir levha ile kapatılır. Buradan bir pens yardımı ile tek tek çekilen lifler cihazın kılavuz telleri (5) arasından ve baskı plakası (3) altından geçirilir. Sol el başparmağı ile baskı plakası (4) aşağı doğru bastırılarak sonsuz vidanın dönüşü sağlanır (8). Elyafı tutan pens, sonsuz vidanın yuvasına hafifçe yerleştirilir. Bu sırada dedektör teli de (6) aşağı inerek içi cıva dolu bir haznede cıvanın tam üzerinde kalır. Bu sayede pensin ucu, dönmekte olan sonsuz vidanın (8) yivi arasına konur. Yivli vidanın dönme hareketiyle pensin ucu lif ile birlikte sağa doğru hareket etmeye başlar.
Lifin baskı bloku arasından geçişi bittiği anda dedektör teli cıvaya temas etmiş ve cıvanın hareketi durmuş olur. Bu sırada pens yukarı doğru kaldırılarak sonsuz vida üzerindeki anahtar skalasındaki tuşlardan biri yukarı doğru kaldırılır. Tuşlar yardımı ile lifin boyu otomatik olarak ölçülmüş ve cihazın tamburundaki sayı göstergesine kaydedilmiş olur. Bu şekilde tekrarlanarak uzunluk ölçülür.
Bu cihaz yardımıyla saatte ortalama 500 lifin uzunluğunu ölçmek mümkündür. Anahtar tablosu 0,5 cm aralıklarla düzenlenmiştir. Ölçmeler sona erince cihazın tamburunda 0,5 cm aralıklara isabet eden lif miktarı kaydedilir.

Demet hâlindeki liflerde uzunluk ölçümü

Demet hâlindeki liflerde uzunluk ölçümü üç ayrı metotla yapılır.
Yapağıda tutam uzunluğunun ölçülmesi; Bu yöntemde yapağı tutamlar hâlinde olan hayvansal elyafların tutam uzunluğu tayini yapılır. Kadife kaplı tahta üzerine cetvel konulur. Tutam bu cetvel boyunca kadife üzerine yayılarak ve bastırılarak yatırılır. Yünün normal kıvrımlarını bozmamak için tutamı gerdirmemeye dikkat edilmelidir. Tutamın boyu ölçülür.

Resim 2.3: Yün elyafı yapağı uzunluk ölçümü

Uçlu yapağıları ölçerken cetvelin o noktası tutam tabanına getirilir ve piramit şeklindeki tabanı ile tepesi arasındaki mesafenin ortasındaki noktaya kadar olan uzunluk ölçülür.

• Tutam: Bir tulupta, doğal olarak kümelenmiş elyaf demetleridir.
• Tutam uzunluğu: Elyafların kıvrımlığı bozulmadan ve gerilmeden normal hâldeki tutam boylarının ortalama uzunluğudur.
• Uçlu yapağı: Tutamların uç tarafı sivri bir şekilde biten yapağıdır.

Sorter cihazı ile uzunluk ölçümü

Lif uzunluğu tespit edilecek elyaftan 1000 g numune alınır ve elle mümkün olabildiği kadar paralel hâle getirilir.
Uzunluğu ölçülecek elyaf yığınının değişik noktalarından 20 tutam alınır. Bu tutamlar harmanlanır. Harman yapmak suretiyle numuneler hazırlanır. Elde edilen bu karışım bir el tarağı ile taranarak üst üste konularak masa üzerine yayılır.
Alınan elyaf numunelerinin yarısı her defasında atılarak en fazla 1 g olan numune hâline getirilerek sorter tarağının iki tarak grubundan birincisinin üzerine konur ve baskı çatalıyla tarak aralarına itilir. Önce uçları en dıştaki tarağın dışına çıkmış olan lifler aletin özel pensi yardımıyla çekilir ve ikinci tarak grubu üzerine konulur.

Resim 2.4: Sorter uzunluk ölçme cihazı

Bundan sonra en dıştaki birinci tarak düşürülerek ikinci tarağın dişleri arasından dışarı uzanan lifler pens yardımıyla çekilir. İkinci tarak grubu üzerine uçları daha önce konulmuş liflerle aynı hizaya gelecek şekilde yatırılır. Sonra ikinci tarak düşürülerek aynı işlem yapılır. Bu işleme birinci tarak grubu üzerinde lif kalmayıncaya kadar devam edilir. Bu suretle ikinci tarak grubu üzerinde toplanmış olan liflerin birer uçları mümkün olduğu kadar aynı hizaya getirilmiş olur. İkinci taramaya ters başlanarak lifler tekrar taranmak suretiyle birinci tarak grubu üzerine aktarılır.
Bu şekildeki tarama birkaç defa tekrarlanarak numunedeki liflerin birer uçları tamamen aynı hizaya getirilmiş olur.
Bu durumda tarak grubunun dişleri ters taraftan düşürülmeye başlanarak iki tarak arasında kalan lifler pensle çekilerek kadife levha zemin üzerine uzunluklarına göre birbirini takip eden gruplar hâlinde ayrı ayrı sıralanır. Bu şekilde ştapelleme de gerçekleştirilmiş olur.
Lif gruplarının uzunlukları bir cetvelle, ağırlıkları ise terazi ile tartılarak ölçülür. Elde edilen değerler bu amaçla kullanılan işletmeler tarafından hazırlanmış bir forma kaydedilir.

• Ştapelleme: Elyaf uzunluğunu göstermek için alınan bir tutam elyafın paralelleştirilerek ştapel diyagramına benzer bir hâle getirilmesine denir.
• Ştapel uzunluğunun iplik üzerine etkisi: Ştapel uzunluğu iplik düzgünlüğü ve kalitesi için önemlidir.

Uzun liflerden ince, kaliteli, düzgün yüzeyli, kısa liflerden kaba ve düşük kaliteli iplikler elde edilir.

Almeter (Almetre) cihazı ile uzunluk ölçümü

Bu metot, liflerin elektriklenme özelliklerinden yararlanarak elektrik akımlarındaki değişimleriyle lif uzunluğunu ölçer. Yün ve diğer kıl kökenli hayvansal liflerde uzunluğun objektif olarak ölçülmesini sağlar. En önemli özelliği elyafın uzunluk dağılımı için kullanılmasıdır. Cihaz dört ana gruptan oluşur. Bunlar;

Resim 2.5: Almetre uzunluk ölçme cihazı

• Tarayıcı ve aksesuarları,
• Elektronik ölçüm ünitesi,
• Kaydedici,
• Voltaj regülatörüdür.

Uzunluk tespiti yapılacak olan elyaf numunesi cihazın taraklı olan kısmına yerleştirilir. Burada bir miktar taranan paralel lif demeti, üzerinde bulunduğu ızgarayla beraber tarama kısmından çıkartılır.
Taranmış lifler makinenin asıl ölçme işleminin yapılacağı bölüme getirilip buradaki iki şeffaf yüzey arasına yerleştirilir. Start düğmesine basılmasıyla beraber iki şeffaf yüzey arasında iyice bastırılmış lifler makine içine girer.
Makineye bağlı bilgisayarda gerekli ayarlamalar önceden yapıldığından numune kondansör arasından geçerken uzunluk parametreleri elektronik olarak ölçülerek kaydedilir. Ekranda lif uzunluğunu ifade eden histogram ve sayısal değerler belirir. İstenirse yazıcıdan çıktı olarak sonuç alınır ve değerlendirme yapılır.

Yünde ortalama uzunluk analizi
Sınıflar (cm)	Sınıf Değerleri (cm)	Ağırlık (mg)	%	Kümülatif Frekans
				1.Kümülatif	2.Kümülatif
5-16	15.5	20	2.0	100.0	763.5
14-15	14.5	40	4.0	98	663.5
13-14	13.5	60	6.0	94.0	565.5
12-13	12.5	70	7.0	88.0	471.5
11-12	11.5	85	8.5	81.0	383.5
10-11	10.5	100	10.0	72.5	302.5
9-10	9.5	115	11.5	62.5	230.0
8-9	8.5	130	13.0	51.0	167.5
7-8	7.5	110	11.0	38.0	116.5
6-7	6.5	80	8.0	27.0	78.5
5-6	5.5	60	6.0	19.0	51.5
4-5	4.5	40	4.0	13.0	32.5
3-4	3.5	35	3.5	9.0	19.5
2-3	2.5	20	2.0	5.5	10.5
1-2	1.5	20	2.0	3.5	5.0
0-1	0.5	15	1.5	1.5	1.5
TOPLAM		1000.00	100.00=n	763.5 F1=7.64	3863.0 F2=38.63
Tablo 1.1 Yün ortalama uzunluk analiz sonuçları