Kumaş Çeşitleri ve Özellikleri

Kumaş, ipliklerin, çeşitli yöntemlerle bir araya getirilerek oluşturduğu kaplayıcı yüzeylerdir. Pamuk, yün,ipek, keten, polyester, akrilik vb. maddeler kullanılarak elde edilir. Birbirlerine dik ve paralel konumda bulunan ipliklerin birbirlerinin altından ve üstünden geçirilmesi ile kumaş yüzey oluşturulur. Giyinmek insanın temel ihtiyaçlarındandır. İlk olarak kumaş üretimi keten ile başlanmıştır. Daha sonrasında yün kullanılmaya başlanmıştır. Daha sonraları pamuklu kumaşlar yaygınlaşmıştır. Bu sayılanlara ipeği de eklemek gerekir.

Kumaşın Üretimi: Kumaş dokuma, örme veya nonwoven yüzey oluşturma metodu ile üretilir. Dokumada genel prensip atkı ve örgülerin birbirinin içerisinden geçmesidir. Bu alanda yapılmış en büyük yenilik Leonardo da Vinci’nin icadı (1490), olan mekiğin kullanılmasıydı. Bu yöntemle atkı iplikleri mekik içindeki bir çubuk üzerinde sarılıdır. Zincir belirli aralıklarda ipliklerin yerini değiştirip iplikleri birbirlerinden uzaklaştıklarında, dokumacı açılan kanala bir kenarından diğer kenarına mekiği geçirir. Ardından iplikler tersi yönde birbirinden uzaklaşır. Dokumacı yeniden mekiği bir uçtan diğer kenara kadar geçirir. Bu işlem sürekli devam eder. Örme kumaşlar, ipliklerin iğneler vasıtasıyla ilmekler haline getirilerek oluşturulan esnek, elastik, dolgun ve yumuşak tekstil yüzeyleridir. Örme kumaşlar örgü yapısını oluşturan ilmeklerin özel şekil bağlantıları nedeni ile elastik yapıya sahiptirler. Bu iki yöntemin yanında liflerin çeşitli yöntemlerle bir araya getirilmesi ve birbirine bağlanması ile elde edilen ne dokuma ne de örme yüzey olmayan yeni bir yüzey oluşturma metodu olan dokusuz yüzeyler eklenir.


Kumaşın Çekmesi: Kumaş ıslanınca lifler şiştiğinden boyunun az bir miktar uzaması gerekir ama bükümlerin açılarındaki deformasyonun yarattığı çekme kuvveti daha fazla olduğundan sonuçta kumaş boydan kısalır. Çekme miktarı ipliklerin boyutlarına, miktarlarına, dokunma şekillerine, kıvrımlarına ve kumaşın geçmişine bağlıdır.

Pamuklu Kumaşların Sınıflandırılması

Pamuk, yüksek ısıda yıkandığında çeker, ütülenmeye karşı dayanıklıdır. Eğer renkli ise, ilk yıkamada tek başına olmasına dikkat edilmelidir. Serin tutar ve esnektir, sürtünme ve darbelere karşı dayanıklıdır. Yıkamalara karşı renk dayanıklılığı yüksek değildir ve kırışmaya eğilimlidir.

Düz Dokumalar

• Pamuklu Bez: Atkı ipliğinin çözgü ipliğini bir alttan ve bir üstten geçmesi suretiyle elde edilen düzgün dokunuşlu kumaşlardır. Üzerinde zerafet sayılacak hiçbir desen bulunmaz. Kenevir ve ketenden yapılan bezlere nazaran daha az dayanıklı, fakat onlardan daha ucuzdur. Beyazlatılmış veya ham, ekseriyetle de renkli ipliklerle damalı olarak dokunurlar.
• Basma: Zemini düz olup üzerlerine çeşitli renkte ve büyüklükte desenler basılması suretiyle elde edilen pamuklu dokumalara ‘basma’ denir. Çeşitli basit ve karmaşık desenlerin, baskı yoluyla, pamuklu bezayağı kumaşa uygulanmasıyla elde edilen desenli kumaşlara da basma adı verilir. Bu amaçla, 20 numaradan (Ne) 36 numaraya kadar çeşitli iplikler kullanılmaktadır. Ayrıca pamuk/polyester, pamuk/viskon karışımı ipliklerden yapılmış kumaşlar da baskı yoluyla renklendirilebilirler. Ancak bu kumaşlar daha çok emprime olarak tanınırlar. Baskı, beyazlatılmış kumaşa baskı ruloları ya da baskı çerçeveleri yardımıyla, boyaların desene göre, üst üste uygulanmasıyla gerçekleştirilir. Son zamanlarda transfer baskı tekniği de geliştirilmiş olmakla birlikte, bu pahalı bir yöntemdir.
• Hassa: Bez armür üzerine sık dokunmuş dayanıklı bir bezdir. Arzuya göre çok fazla apreli olarak da hazırlanır.
• Kalın Patiska: Bunun ince ve sık dokunuşlu cinsleri de vardır. Aprelendikleri zaman çok sağlam görünürler.
• Perkal: Çok sık dokunmuş pamuklu bezdir. Özel bir apresi vardır.
• Opal: Pamuktan dokunmuş gayet ince ve düzgün bir kumaştır. Opal genel olarak havsız durumdadır. İnce ve oldukça seyrek bir şekilde dokunması bunu diğer kumaşlardan ayırır. Yumuşaktır ve vücudu tahriş etmediklerinden bebek çamaşırları için kullanılmaya çok elverişlidir.
• İnce Patiska (batist) ve ince Keten Bezi (linon): Bunlar tafta gibi düzgün dokunuşlu, çok az apreli hafif kumaşlardır. Özel şekilde aprelenmiş ve silindirden geçirilmiş merserize keten bezi, ipek gibi parlak bir görünüşe sahiptir.
• Tülbent, Muslin ve Organdi: Bunlar sıkça dokunmuş, ince esnek ve seffaf bezlerdir.Tülbent oldukça sık dokunmuş, seffaf ve apresiz bir dokumadır. Şifon gibi dökük bir duruşu vardır.
• Muslin, iplikleri kıvrak, pürüzsüz, ince ve düzgün dokunmuş kumaştır.
• Patron Muslin: Siyah ve beyaz renkte dokunmuş olabilir. Elbiselerde yardımcı malzeme olarak, şapkacılıkta, modellerin çıkarılmasında kullanılır.
• Tarlatan: Muslinden daha ince ve döküktür. Muslinin kullanıldığı yerlerde kullanılır.
• Organdi: Tülbent gibi oldukça sık dokunmuş şeffaf bir kumaştır. Müslinden az tülbentten çok parlaktır. Kırılabilir şekilde aprelidir.
• Mermerşahi: Tülbentten kalın, kasarlı ince bir bezdir. Genel olarak dokunduktan sonra beyazlatılır.
• Gaz: Tülbentten çok daha seyrek dokunur. Ona göre biraz aprelidir. Dayanıklılığı tülbetten fazla, muslinden azdır.
• Gipür ve tül: Bunlar kullanılacakları yerlere göre az veya çok apreli ağ şeklinde dokunmuş, ince ve parlak dokumalardır. Bu cins dokumalar garnitür ve elbise yapılmasında mobilyacılıkta fazla miktarda kullanılır.
• Margizet: Jorjete çok benzer. Pamuktan bez armürle oldukça ince bir surette dokunur. Genel olarak emprime edilmiş bir vaziyette görülen bu cins kumaşlardan bilhassa yazlık elbiseler yapılır.Jorjet: İpliklerinin fazla bükülmüş olmasından dolayı oldukça bürümcüklü bir görünüşte olan ve bez armürle dokunan bir kumaş çeşitidir. Muhtelif desenlerde emprime yapılmış jorjetlerden, ince olmaları sebebiyle yazlık kadın elbiseleri yapılır.
• Etamin, Kaneva: Bunlar oldukça parlak atkı ve çözgü iplikleriyle yüzeyinde gözler teşkil edecek surette dokunan kumaşlardır. Bilhassa işlemecilikte önem Kkazanan kanevalar seyrek ve sık olmak üzere iki şekilde dokunur.

.

Kruvaze Dokumalar

• Kutil: Çok sık ve sağlam dokunmuş bir cins kumaştır. Bu kumaş bazen düz, bazen de çeşitli renklerde çubuklu dokunur. Buna kumlu bir görünüş vermek için kumaş evvela buharlama işlemine tabi tutulur. Sonra aprelenir. Bu cins kumaşlar saf pamuktan dokunursa da ketenle karışık dokunmuş kutiller de vardır. Bunlar minder, yastık örtüsü yapılmasında faydalanıldığı gibi bazen, istor, perde, çadır ve elbise yapılmasında kullanılır
• Serj (şayak) Kruvaze kumaşlar: Bu cins kumaşlar damarlı veya çizgili olarak dokunur. Astar olarak, kanepe örtüsü olarak kullanılır.
• İnce Saten: İpek apresi verilmiş parlak ve dökük kumaştır. Eni az olanlar hafif ve ipekli kumaşlar yerine satılır. İyi cinsleri erkek elbiselerinde, paltolarda astar olarak kullanılır. Bundan mobilyacılıkta da faydalanılır.
• Saten Serj ve işlemeli saten: Hafif ipek apresi verilmiş, her renkte dokunan ve elbise astarı olarak kullanılan bir kumaştır.
• Çin Sateni: Sağlam ve yalnız siyah renkli olarak dokunan ve sadece erkek elbise ve paltolarında astar olarak kullanılan bir kumaştır, pahalıdır. Pamuk ve yün iplikleri karıştırılarak yapılmış fantezi isimler altında satılan kumaşlar bunun yerine kullanılır.
• Lustrin: Bunun bir yüzüne cilalı bir apre yapılmış olduğundan parlak bir görünüşü vardır. Çeşitli renklerde boyanmış olarak hazırlanır.
• Finet: İnce şayak dokuma bir kumaştır. Tersi az veya çok tüylüdür.
• Pike: Kumaşın yüzü şayak gibi dokunmuş fantezi şekillidir. Tersi biraz havlıdır. Bebek kundakları, çocuk elbiseleri ve garnitürler yapılmasında çok kullanılır. Farklı enlerde kullanılanları mobilyacılıkta da faydalanılır.
• Yumuşak ve Yün Görünümlü Kumaşlar
• Fanila: Düz, beyaz veya renkli çizgili bir dokuma çeşididir.
• Uatin ve Molton: Molton gevşek dokunmuş tersi kumaşın kalitesine göre az veya çok havlı, yumuşak, yünlü veya pamuklu bir kumaştır. Uatin, Elbisenin astarıyla kumaşın arasına konan atılmış ve bastırılmış yün, pamuk veya ipekli bir kumaştır.
• Kadife: Yüzünde tamamen veya kısmen az veya çok yükseklikte tüy (hav) veya sık kıvırcık halinde halka bulunan zemini düz bir kanevadan ibaret olan pamuklu kumaşlardır.
• Düvetin ve Velütin: Aynı isimdeki ipek dokumalar taklit edilerek yapılmış çok kısa havlı, yumuşak, yıkanabilir ve ucuz pamuklu kumaşlardır. İnce, fitilli, çizgili ve emprime olanlar daha ziyade elbise ve sabahlık yapılmasında kullanılır.
• Keten: Daima elde ve soğuk su ile yıkanmalıdır, santrifüjlü makinede kurutulmamalı ve çok sıcak su ile yıkanmamalıdır. Kırışma eğilimi çok yüksektir. Ütülenmeye dayanıklıdır. Serin tutar ve dokunuşu yumuşaktır, kire dayanıklıdır.

İpekli Kumaşlar

• İpek: İpekli kumaşlar yüksek ısıda ve santrifüjlü makinede yıkanmaz. İnatçı lekeler söz konusu olduğunda, bir uzmana başvurmak gereklidir. Düşük ısıda ve buharsız ütülenmelidir. Dayanıklıdır, çok hafiftir, dokunuşu yumuşak ve hoştur. Renk dayanıklılığı yüksektir. Terlemeye ve çitilenmeye karşı hassastır. İpekli kumaş çeşitleri aşağıda sıralanmıştır.
• Taftalar: İki yüzü de birbirinin aynı olan bez armür üzerine dokunmuş perdahlı bir kumaştır. Dokuması çok basittir. Çok gergin iplik dizileri üzerinde teller fevkalade muntazam şekilde birleşmiş olarak görülür. Kamelyon, Fay, Muare, Luizin, Payet, Ponje, Fular, Florans gibi çeşitleri vardır.
• Serj ve diyagonaller: Serj veya diyagonal bir dokuma çeşitidir. Çözgü iplikleri atkı iplikleriyle yapılmak istenen desene göre 1/3, 1/4 veya belirli bir oranda kesiştirilmek suretiyle elde edilir. Üstte kalan ipliklerin uzunluğunca diyagonal bir görünüş hasıl olur. Bu dokunuş tarzı kumaşın sağlamlığına tesir etmez. Bu şekilde birçok değişik kumaş çeşitleri elde edilmiş olur.
• Kruvaze: Tersi ve yüzü düzgün serj tarzında dokunmuş bileşik bir kumaştır.
• Sura: Atkı iplikleri diyagonal şekilde dokunmuş, düz veya perdahlı görünüşlü bir kumaştır.
• Satenler: Saten, serj dokumanın bir çeşidi olup, tanesiz, düz ve çok parlak yüzeyli bir kumaştır. İplikler birbiri üzerine ve kumaşın her iki yüzünde çok sık olarak dokunmuştur. Satenlerin cinsi kullanılan ipeğin miktarına göre değişir.
• Saten Düşes: Kalın, duruşunu muhafaza eden en iyi cins satendir. Daima pahalı bir kumaştır, boyanmış ipliklerle dokunur.
• Serbest Saten: Çok yumuşak, çok parlak, tersi hafif dişli olup, dokunduktan sonra boyanan bir kumaştır.
• Şarmöz: Kalın, diğer cinslere nazaran daha az parlak, çok dökük bir cins satendir. Atkı ipliklerinden biri
• kreplerde olduğu gibi çok bükümlüdür.
• Krep Saten: Buna ‘bengal’ de denir. Parlak çok dökük bir kumaştır
• Saten Döliyon: Adi satenden biraz daha mat, serj dokumalı, atkı iplikleri çok sıkıştırılmış bir kumaştır. Boyanmış ipliklerle dokunur.
• Şarjan Saten: Şanjan tafta gibi iki renkli ipekle yapılır. Pek sağlam değildir.
• Armürler: Dokuma tezgahlarında kullanılan yardımcı parçalarla dokunan kumaşlardır. Armür, sık dokunmuş, atkı iplikleri şekil vermede bilhassa enlemesine düzgün damarlar teşkil etmede önemli rol oynayan bir kumaştır.
• Rips: Yüzeyinde yan yana dizilmiş ve kumaş boyunca seri halinde çubuklar bulunan parlak yüzeyli bir kumaştır. Bu çubukları teşkil eden ipliklerin diğer dokumalara nazaran daha gevşek bir halde olması sebebiyle temas ettikleri düzgün olmayan yüzeylere takılarak, kumaş çabucak bozulur.
• Grogren ve Ottoman: Atkı iplikleriyle, kumaşın uzerinde aynı istikamette teşkil edilen kabarık çizgilerle tanınan kalıp ipekli dokumalardır.
• İpek dra, ipek kaşmir ve dublfas: Oldukça kalın, küçük taneli görünüşlü, bir yüzü saten diğer yüzü tafta dokunuşlu bir kumaştır.
• Kadifeler: Yüzünde tamamen veya kısmen veya çok yükseklikte sık tüy veya sık kıvırcık halka meydana gelecek surette dokunan havlı ipekli kumaşlardır. Kısa havlı kadifeler, tersi saten olan kadifeler, frize kadifeler, kuzey kadifeleri, tüysüz kadifeler (kemha) gibi çeşitleri vardır.
• Krepler: Bükülmüş ipek ipliğinden bez armürle dokunan ince kumaşlara krep adı verilir. Kreplerin iplikleri bükümlü olmasından dolayı bürümcüklü bir görünüşü vardır. Kumaş tel tel söküldüğü zaman serbest kalan iplikler bükülmeye başlar.
• Fransız Krepleri: Gayet iyi bükülmüş çözgü ve atkı iplikleriyle dokunur ve sonra sıcakta deri kaplı silindirlerle aprelenir.
• İngiliz Krepleri: Fransız krepleri gibi dokunursa da kullanılan ipek iplikleri biraz daha kalın ve gevşek bir kumaştır.
• Çin Krepleri: Ham ipekten yapılmış çözgü iplikleriyle fazla bükülmüş atkı ipliklerinden meydana gelir. Bundan dolayı krep döşinin diğer kreplerden daha dalgalı bir görünüşü vardır. Kumaş haline geldikten sonra boyanır ve fazla telleri temizlenir. Bu işlemlerle çözgü iplikleri parlak ve esnek bir hal alır. Atkı iplikleri ise bilakis kumaşı büzer, buruşturur ve darlaştırır.
• Avrupa Krepdöşini: Doğu krepdöşinlerine nazaran daha ince, hafif ve daha muntazam görünüşlü ve parlaktır.
• Krep Şap: Şap ipeğinden yapılmış ve az gofreli bir cins krep döşindir. Adi kreplere nazaran daha ucuzdur.
• Krep Jorjet: Atkı ve çözgü ipliklerinin fazla bükümlü olmasından dolayı oldukça bürümcüklü bir görünüşte olan kumaşlara ‘jorjet’ denir. Krep jorjet mat bir kumaş çeşididir.
• Krep Maroken: Çok kalın bir cins krep döşindir. Atkı iplikleri düz olup, pamuk, yün veya ipekten olabilir.
• Burret: İpek deşeleriyle dokunan dişli görünüşte, elde buruşan, kalın, yumuşak ve çok kullanışlı bir kumaştır.
• Bürümcük: Ham ipeğe çok az ketep ipliği karıştırılarak bez dokuma tekniğine göre yapılan bir kumaştır. İnce seyrek dokulu krepon görünüşündedir. Eskiden iç çamaşırları, yatak çarşafları bürümcükten yapılırdı.
• Gazlar: Çözgüleri çift iplik olup birbirine dolanarak oluşturdukları aralıklardan muntazam mesafelerde atkı ipliği geçirilmek suretiyle elde edilen ince seyrek ipek kumaşlardır. İlk defa Suriye’nin Gaza şehrinde dokunan bu nevi kumaşlara dokunduğu yerin adına bağlı olarak ‘Gaz’ adı verilmiştir. İnce, seyrek, hafif ve parlak bir kumaş olan gazların düz, çubuklu, damalı, benekli ve jakarlı gibi muhtelif cinsleri vardır.
• Tüller: Az veya çok bükümlü ipek iplikleriyle ağ şeklinde dokunmuş bir kumaştır. Tüllerin enleri diğer kumaşlardan daha fazladır. Değişik görünüşe sahip çeşitli tüller vardır. Tül file, tül grek, tül gipür, tül dantel, tül brüksel gibi. Çok hafif ve ince olan düz tüllere illüzyon denir. Bu cins tül geniş olarak fazla miktarda dokunur. Elbise ve konfeksiyonlarda, küçük parçalar halinde kesilerek de vualet olarak şapkalarda kullanılır.

Yünlü Kumaşlar

• Yün: Yüksek ısıda yıkandığında çeker, eğer asılarak kurutulursa deforme olur. Isıyı çok iyi yalıtır, yüksek nem özelliği vardır ve kaybettiği şeklini kolayca bulur. Keçeleşme ve sararmaya eğilimlidir. Yünlü kumaşları zemini düz, havlı yünler ve çeşitli tekniklerle dokunmuş yünlüler olmak üzere iki grupta inceleyebiliriz.
• Zemini Düz Havlı Yünler: Dra, düz yünlülerin en tipik örneğidir. Bez armür üzerine dokunmuş, tüylendirilmiş, özel bir aletle ezilmiş, bu suretle özel bir apre kazandırılmış bir kumaştır. Pahalı bir kumaştır. Ucuz cinslerinin atkı iplikleri pamuktan olup yeni yünden, artık yünlerden ve çuha kırpıntılarından patiska üzerine yapıştırmak suretiyle de yapılır. Çuha, dranın kalın ipliklerle dokunmuş şeklidir. Ucuz erkek elbiseleri ve masa örtüleri yapılmasında kullanılır. Asker çuhası, kaba ve hafif keçeleşmiş şekildedir. Asker elbiselerinin yapılmasında kullanılır. Amazon çuhası ise iyice yatırılmış uzun kılları olan ince ve dökük bir kumaştır. Bunlar dışında zemini düz havlı yün kumaşlardan bazıları; kastor, muflon, fötr, lodendir.

Çeşitli Tekniklerle Dokunmuş Yünlüler:

• Serj (şayak): İnce, sık, tersi yüzünden aynı olarak dokunmuş iki yüzü de ince damarlı bir kumaştır.
• Gabardin: Serjden daha kalındır. Tersi ve yüzü aynı olup damarları belirgindir. Dokusunun sık ve çapraz oluşu dolayısıyla kolay su geçirmediği için, manto, pardösü ve yağmurluk gibi giyecek eşyası yapılmasında kullanılır.
• Aba: Geniş, kaba bir serjdir. Dokunulduğunda sert bir his bırakır.
• Bengalin ve Poplin: Havsız, ince, sık kumaşlardır. Kumaşın eni istikametinde küçük damarları vardır. Bu kumaşlar çok sağlam fakat pahalıdırlar.
• Rips: Poplin gibi fakat ondan daha kaba ve sert bir kumaştır.
• Yün Saten: Genel olarak siyah renkte dokunur.
• Alpaka: Kuru, parlak görünüşlü tiftik karıştırılarak dokunan çok güzel bir kumaştır. Yazlık elbiseler yapılmasında kullanılır.
• Merinos: Çapraz dokunmuş, kalın sağlam bir kumaştır.
• Etamin ve Yün Vual: Bunlar hafif, fantezi, çok ince yazlık kumaşlardır.

Sentetik Kumaşlar

Polyester, Naylon ve Lycra: Isıya karşı çok duyarlıdırlar, ılık su ile yıkanmalı ve düşük ısıda buharsız ütülenmelidirler. Fazla kırışmazlar ve renk dayanıklılıkları yüksektir. Kolayca yanabilirler ve statik elektrik taşırlar. Verilen bilgiler kompozisyonu saf olan kumaşlar için geçerlidir. Karışımlar söz konusu olduğunda, her kumaşın yüzdesi öğrenilerek bakım yapılmalıdır.

Suni Kumaşlar

Asetat, Rayon ve Viskoz: Deforme olmamaları için santrifüjlü makinelerde yıkanmamalıdır. Dokunuşları oldukça yumuşaktır ve renk dayanıklıkları yüksektir. Nem emme özelikleri düşüktür, kolay yanabilir ve statik elektrik taşırlar.

Giyimde Kullanılan Kumaşlar:

Amerikan Bezi, Atlas, Basma, Coolmax, Denim, Divitin, Diyagonal, Emprime, Feretiko, Gabardin, Jarse, Kadife, Kaşmir, Moher, Muslin, Müflon, Orlon, Patiska, Pazen, Penye, Pike, Poplin, Saten ve Tafta kumaş çeşitleridir.